Πώς σε μία στιγμή ο Άγιος Νικόλαος από τα Μύρα «μετονομάστηκε» σε Αϊ-Βασίλη από το Ροβανιέμι

Στο πέρασμα των χρόνων και με τη βοήθεια ορισμένων γεγονότων πραγματοποιήθηκε μία σύγχυση. Ο Άγιος Νικόλαος από τα Μύρα της Λυκίας μετατράπηκε σε Αϊ-Βασίλη από το Ροβανιέμι.

Θεωρείται ο άγιος των παιδιών καθώς είναι αυτός που κάθε χρόνο ταξιδεύει με το έλκηθρό του χιλιάδες χιλιόμετρα σε όλον τον κόσμο για να μοιράσει τα δώρα του. Στη Δυτική παράδοση ο Αϊ-Βασίλης υπάρχει σε πολλές εκδοχές, με πιο διαδεδομένη αυτή που τον τοποθετεί στο χωριό του στο Ροβανιέμι, τον ντύνει στα κόκκινα με λευκή πυκνή γενειάδα, του βάζει και λίγα παραπανίσια κιλά και πάντα ένα πλατύ χαμόγελο.

Ο Άγιος Νικόλαος ταυτίζεται με τον Σάντα Κλάους, τον γνωστό σε όλο τον κόσμο Αϊ-Βασίλη.
Οι Άγγλοι περιμένουν τον Σάντα Κλάους, οι Γάλλοι τον Περ Νοέλ, οι Γερμανοί τον Βάιναχτσμαν, οι Έλληνες τον Αϊ-Βασίλη, αλλά ο θρύλος του αγίου των γιορτών γεννήθηκε αλλού, στα Μύρα της Λυκίας – στην περιοχή της σημερινής Τουρκίας στη νότια Αττάλεια που ονομάζεται Ντέμρε. Εκεί έζησε ο Άγιος Νικόλαος, ο επίσκοπος Μύρων που ήταν γνωστός και αγαπητός για τις καλές του πράξεις. Μάλιστα τον Οκτώβριο του 2017 Τούρκοι αρχαιολόγοι ανακοίνωσαν ότι κάτω από μια εκκλησία που ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του, εντόπισαν ένα ιερό που πιστεύουν ότι κρύβει τον τάφο του.

Οι ιστορίες για την καλοσύνη του Αγίου Νικολάου εξαπλώθηκαν μετά το θάνατό του. Το 1087 τα οστά του κλάπηκαν και μεταφέρθηκαν στην Ιταλία προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των αλλοθρήσκων. Στην ορθόδοξη παράδοση είναι ο προστάτης των παιδιών και των ναυτικών, και χρειάστηκαν αιώνες ώστε ο αγαπητός επίσκοπος να μεταμορφωθεί στον γενειοφόρο ηλικιωμένο με τα κόκκινα.

Άγαλμα του Σίντερκλαας στην Ολλανδία

Η ιστορία του, άλλωστε, είναι ριζωμένη σε όλη την Ευρώπη. Στην Ολλανδία, παρά την απαγόρευση αναγνώρισης των αγίων που επέβαλε ο προτεσταντισμός, ο Σίντερκλαας την ημέρα της γιορτής του, στις 6 Δεκεμβρίου, φορά την ιερατική στολή, κρατά την επισκοπική ράβδο και μοιράζει δώρα στα παιδιά. Αυτή είναι μάλλον η πιο «καθαρή» μορφή του αγίου σήμερα, αν και στην ολλανδική εκδοχή βοηθός του είναι ο Μαύρος Πιτ, ένα αγόρι από την Αιθιοπία που η παράδοση θέλει να τον είχε απελευθερώσει ο επίσκοπος στα Μύρα.

Το αγόρι από ευγνωμοσύνη έμεινε για πάντα μαζί του.

Ο μύθος του Αγίου Νικολάου μεταφέρθηκε στον Νέο Κόσμο από τους Ευρωπαίους, κυρίως τους Ολλανδούς. Στη Νέα Υόρκη (Νέο Άμστερνταμ μέχρι το 1664) στις αρχές του 19ου αιώνα οι Αμερικανοί «στράφηκαν» σε εκείνον σε μια προσπάθεια να δημιουργήσουν νοσταλγικές παραδόσεις για τις γιορτές. Έτσι, στις 6 Δεκεμβρίου 1810 παρουσιάστηκε από τον Ιστορικό Σύλλογο της Νέας Υόρκης η πρώτη εικόνα του Αγίου Νικολάου με έντονες τις αρχικές ορθόδοξες αναφορές, αλλά και με ένα τζάκι πλάι του με δώρα ώστε να υπονοεί την επίσκεψή του στα σπίτια. Αναγράφονται δε ρητά η γιορτή του στις 6 Δεκεμβρίου και το πραγματικό ελληνικό όνομα του Αγίου Νικολάου.

Το έλατο και οι κάλτσες που κρέμονται στο τζάκι προκειμένου να γεμίσουν με δώρα είναι «προσθήκες» που έγιναν από τους Γερμανούς μετανάστες στις ΗΠΑ σε συνδυασμό με τον Ολλανδό Σίντερκλαας ο οποίος «δάνεισε» το όνομα στον Σάντα Κλάους, τον οποίο η Coca Cola άρχισε να τον χρησιμοποιεί στις διαφημίσεις της από τη δεκαετία του 1930, εδραιώνοντας την εμφάνισή του ηλικιωμένου με το λευκό μούσι και τα κόκκινα στη λαϊκή κουλτούρα.

Η… καθοριστική διαφήμιση του 1931

Στην Ελλάδα ταυτίζεται η μορφή του Άγιου Βασίλη (Santa Claus) –με τα κόκκινα ρούχα και τη λευκή γενειάδα– με τον Μέγα Βασίλειο από τη Νεοκαισάρεια του Πόντου, κυρίως για λόγους εορτολογίας της ορθόδοξης Εκκλησίας, στην ουσία όμως ο συμβολισμός αναφέρεται στον Άγιο Νικόλαο και περιέχει στοιχεία από παγανιστικές, προχριστιανικές δοξασίες για τον «πατέρα του χιονιού» κτλ.

Έτσι, η σημερινή μορφή του Αϊ-Βασίλη δεν είναι τίποτε άλλο από ένα συνονθύλευμα διαφορετικών μύθων από διαφορετικές εποχές και διαφορετικές περιοχές του κόσμου.