Αλφαβητικός Κατάλογος Κυριότερων Αρχαίων Φράσεων με μετάφραση

Α

Αβρόχοις ποσί: η κυριολεκτική σημασία της φράσης είναι "με στεγνά πόδια". Η μεταφορική της χρήση σημαίνει "χωρίς κόπο", "χωρίς να διακινδυνεύται τίποτα", ανώδυνα.

 

Άγομαι και φέρομαι: δεν έχω δική μου βούληση και γνώμη, κατευθύνομαι από τους άλλους, παρασύρομαι.

 

Αγρόν ηγόρασε: η μεταφορική χρήση της φράσης δηλώνει την αδιαφορία και την έλλειψη ενδιαφέροντος γύρω από ένα θέμα.

 

Αγρός του κεραμέως: η μεταφορική χρήση της φράσης προσδιορίζει ό,τι αγοράζεται με χρήματα που αποκτήθηκαν με άνομες ενέργεις ή συναλλαγές.

 

Αδαμιαία περιβολή: Απόλυτη γύμνια, χωρίς ένδυση

 

'Αδυτο αδύτων: μυστικό και απρόσιτο μέρος, εντελώς απόκρυφο.

 

Αθώα περιστερά: Αυτός που παριστάνει τον αθώο χωρίς να είναι

 

Αιδήμων σιγη: ένοχη σιωπή.

 

Αιδώς, Αργείοι!: η κυριολεκτική σημασία της φράσης είναι "ντροπή σας Αργείοι!". Μεταφορικά η φράση δηλώνει την ηθική επίπληξη και κάποια ειρωνεία για τις πράξεις ή την συμπεριφορά κάποιων.

 

Αιέν αριστεύειν: Πάντα να αριστεύετε (Ομήρου Ιλ. Ζ 208)

 

Αιχμή δόρατος: το δυνατότερο σημείο, το ισχυρότερο ατού.

 

Αιώνιοι μοναί: στην αιώνια ζωή. Χρησιμοποιείται στη φράση " απεδήμησεν εις τας αιωνίους μονάς" .

 

Άκρα του τάφου σιωπή: Απόλυτη σιγή (Δ. Σολωμός – «Ελεύθεροι πολιορκημένοι»)

 

Άκρον άωτον: το ακρότατο σημείο, το αποκορύφωμα.

 

Άλας της γής: κυριολεκτικά σημαίνει "το αλάτι της γής" , η μεταφορική του χρήση δηλώνει κάτι μοναδικό, αλλά με ειρωνική χροιά.

 

Αλήστου μνήμης: αλησμόνητος (με ειρωνικό και πικρόχολο τόνο).

 

Αμ' έπος αμ' έργον: μόλις το είπε και το έκανε, αμέσως, στη στιγμή.

 

Αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα: οι αμαρτίες (τα λάθη) των γονιών έχουν επιπτώσεις στα παιδιά τους.

 

Ανά τας ρύμας και τας αγυιάς: στα σοκάκια και στους δρόμους.

 

Ανάγκα και θεοί πείθονται: στη δύναμη της ανάγκης υποκύπτουν ακόμα και οι θεοί.

 

Ανακρούω πρύμναν: κυριολεκτικά σημαίνει "οπισθοχωρώ κωπηλατόντας ανάποδα", μεταφορικά έχει την έννοια της υπαναχώρησης.

 

Αναξέω πληγάς: ξύνω πληγές, φέρνω στην επιφάνεια παλιά μίση.

 

Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος: Για τους ένδοξους ανθρώπους είναι τάφος ολόκληρη η γη (Περικλής)

 

Άνευ αποχρώντος λόγου: χωρίς σοβαρό λόγο.

 

Αντί πινακίου φακής: κυριολεκτικά σημαίνει "για ένα πιάτο φακή", χρησιμοποιείται μεταφορικά: "για ένα ασήμαντο ποσό".

 

Αντί του μάννα χολήν: χρησιμοποιείται μεταφορικά και σημαίνει "αντί ευγνωμοσύνης του έδειξε αχαριστία".

 

Αντίπαλον δέος: Το λέμε όταν αναφερόμαστε σε κάποιον ισχυρό αντίπαλο.

 

Απέχω παρασάγγας: Απέχω πολύ

Από μηχανής θεός: Παλιά στα αρχαία θέατρα υπήρχε ένας μηχανισμός, σαν γερανός περίπου, με τον οποίο εμφανιζόταν ο «Θεός» στην σκηνή του θεάτρου. Σήμερα το χρησιμοποιειούμε όταν κάποιος εμφανίζεται ξαφνικά και προσπαθεί να δώσει λύση σε κάποιο πρόβλημα.

 

Αποδιοπομπαίος τράγος: εξιλαστήριο θύμα.

 

Απολωλός πρόβατον: κυριολεκτικά σημαίνει "χαμένο πρόατο", χρησιμοποιείται μεταφορικά όταν αναφερόμαστε σε ανθρώπους διεφθαρμένους ή σε αυτούς που έχουν παραστρατήσει.

 

Απορία ψάλτου βηξ: Αμήχανη συμπεριφορά σε δυσχερή κατάσταση

 

Αποχρών λόγος: Ο βαθύτερος λόγος

 

Άρατε πύλας: ανοίξτε τις πόρτες.

 

Άρον άρον: Έτσι φώναζε ο όχλος στον Πόντιο Πιλάτο για να σταυρώσει τον Χριστό που σημαίνει γρήγορα ή βιαστικά.

 

Ασκός του Αιόλου: Ομήρου Οδύσσεια: Ο Αίολος είχε δώσει στον Οδυσσέα έναν ασκό ο οποίος περιείχε ανέμους. Οι σύντροφοί του Οδυσσέα άνοιξαν κρυφά τον ασκό, απελευθερώνοντας τους ανέμους οι οποίοι παρέσυραν το πλοίο τους στο νησί των Λαιστρυγόνων. Σήμερα το λέμε σε περιπτώσεις καταστροφών που υπάρχει περίπτωση να γίνουν όταν γίνει κάποιο γεγονός.

 

Αυθωρεί και παραχρήμα: αμέσως, πάραυτα, στη στιγμή.

 

Άχθος αρούρης: βάρος της γής, άχρηστος και τεμπέλης άνθρωπος που δεν προσφέρει τίποτα.

 

Αχίλλειος πτέρνα: Όμηρος Ιλιάδα:  Προέρχεται από το μύθο του Αχιλλέα, που ενώ ήταν αθάνατος, είχε ένα αδύνατο σημείο την φτερνα του που τον έκανε θνητό σαν τους άλλους ανθρώπους. Σύμφωνα με τον Μύθο, όταν τον βύθιζε στο αθάνατο νερό η μητέρα του, επειδή τον κρατούσε από τη φτέρνα, στο συγκεκριμένο σημείο του σώματός του παρέμεινε θνητός. Σήμερα σημαίνει το αδύνατο σημείο.

 

Β

Βαίνω κατ' ευχήν: προχωρώ ευνοϊκά.

 

Βαίνω κατά κρημνών: πάω κατά διαόλου.

 

Βάπτισμα του πυρός: πρώτη εμπειρία.

 

Βαστάζω τον σταυρόν του μαρτυρίου: υποφέρω φοβερά βάσανα.

 

Βίος αβίωτος: Χίλων Ο Λακεδαιμόνιος: ζωή ανυπόφορη, χρησιμοποιούμε τη φράση όταν κάποιος μας δυσκολεύει τη ζωή σε υπερβολικό βαθμό.

 

Βίος ανεόρτατος μακρά οδός απανδόκευτος: ζωή χωρίς γιορτές, μακρύς δρόμος χωρίς πανδοχείο.

 

Βους επί γλώσση μέγας: λέγεται για κάποιον που κρατά από δωροδοκία ή ανώτερη βία το στόμα του κλειστό.

 

Βρώμα και δυσωδία: για να χαρακτηρίσουμε ένα φαύλο πρόσωπο ή μια ανήθικη κατάσταση.

 

Γ

Γαία πυρί μειχθήτω: ας καταστραφούν όλα, ας έρθουν όλα τα πάνω κάτω.

 

Γαίαν έχοι ελαφράν: ας είναι ελαφρό το χώμα που τον σκεπάζει.

 

Γάμος άγαμος: το χρησιμοποιούμε μεταφορικά για να δηλώσουμε την εναρμόνιση αταίριαστων και αντιφατικών πραγμάτων.

 

Γέεννα του πυρός: η κόλαση

 

Γελά ο μωρός καν τι μη γελοίον: ο ανόητος γελάει κι ας μην υπάρχει τίποτα αστείο.

 

Γενεαί δεκατέσσαρες: στη φράση "τον πέρασε γενιές δεκατέσσερες", του έβρισε όλο του το σόι.

 

Γη της επαγγελίας: λέγεται για τόπο εύφορο και ευτυχισμένο.

 

Γη[ς] Μαδιάμ: χρησιμοποιείται για να δηλώσει μεγάλες υλικές καταστροφές.

 

Γήν και ύδωρ (δίνω): Ηρόδοτος : Οι Πέρσες όταν ζήτησαν από τους Σπαρτιάτες να παραδοθούν, τους ζήτησαν ΓΗ και ΥΔΩΡ. Σήμερα όταν το λέμε, εννοούμε υποχωρώ εντελώς, δίνω τα πάντα για να γλυτώσω. "Γή και ύδωρ" ήταν σύμβολα υποταγής στην αρχαιότητα.

 

Γηράσκω δ' αεί πολλά διδασκόμενος: γερνάω και πάντα μαθαίνω πολλά.

 

Γνώθι σαυτόν: Η  φράση  χαραγμένη  στο  Δελφικό  μαντείο  αποδίδεται  είτε  στον  Χείλωνα  τον  Λακεδαιμόνιο  είτε  στον  Σωκράτη: Σημαίνει γνώρισε τον εαυτό σου, να έχεις αυτογνωσία.

 

Γνωστός εν τη Ιουδαία: πασίγνωστος

 

Γόρδιος δεσμός: Μεγας Αλέξανδρος: Οταν προσπάθησε να λύσει τον γόρδιο δεσμό (δηλαδή έναν δύσκολο κόμπο), δεν τα κατάφερε και τον έκοψε με το σπαθί του. Σήμερα το λέμε αυτό όταν βρισκόμαστε μπροστά σε ένα δύσκολο πρόβλημα και δεν μπορούμε να το λύσουμε. Δυσεπίλυτο πρόβλημα

 

Γυναιξί κόσμον η σιγή φέρει: η σιωπή είναι στολίδι για τις γυναίκες.

 

Δ

Δαμόκλειος σπάθη: Ο Τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος θέλοντας να δείξει στο Δαμοκλή πόσο επικίνδυνο είναι να είσαι Τύρανος, τον έβαλε να καθήσει στον θρόνο του, και από πάνω του κρέμασε ένα σπαθί το οποίο κρεμόταν από μια τρίχα. Σημερα το αναφέρουμε θέλοντας να αναδείξουμε απειλητικές καταστάσεις. Απειλητική κατάσταση, επικρεμάμενη απειλή.

 

Δει δε χρημάτων: υπάρχει ανάγκη χρημάτων, χωρίς χρήματα δεν γίνεται τίποτα.

 

Δεινόν προς κέντρα λακτίζειν: η επίθεσή σου εναντίον μου αποβαίνει σε βάρος σου.

 

Δέοντα (τα): τα πρέποντα, τα σέβη μου.

 

Δεύτε λάβετε φώς: ελάτε να πάρετε φώς.

 

Δήλιον πρόβλημα: πολύ δύσκολο πρόβλημα.

 

Διά γυμνού οφθαλμού: με γυμνό μάτι, χωρίς μικροσκόπιο.

 

Δια πυρός και σιδήρου: με κάθε μέσο, με τη βία.

 

Διαίρει και βασίλευε: Να προκαλείς διχόνοια ώστε να μπορείς να εξουσιάζεις

 

Διαρρηγνύω τα ιμάτια μου: κυριολέκτικά σημαίνει "σκίζω τα ρούχα μου", μεταφορικά χρησιμοποιείται όταν κάποιος διαμαρτύρεται έντονα.

 

Διαρρήδην: ρητά, κατηγορηματικά.

 

Διάττοντας αστέρας: Αυτός που αποκτά ξαφνικά μεγάλη φήμη και μετά εξαφανίζεται

 

Διέβην το Ρουβικώνα: η φράση χρησιμοποιείται μεταφορικά για να δηλώσει τη λήψη μιας τελεσίδικης, αμετάκλητης και παράλληλα ριψοκίνδυνης απόφασης (Ιούλιος Καίσαρας).

 

Διέλαθε της προσοχής: Ξέφυγε από την προσοχή

 

Διεμερίσαντο τα ιμάτια (αυτού): τα μοιράστηκαν μεταξύ τους, τα διασπάθισαν όλα.

 

Δις παίδες οι γέροντες: δυό φορές παιδιά οι γέροι.

 

Διυλίζω τον κώνωπα και καταπίνω την κάμηλο: Επιμένω σε ασήμαντα πράγματα και ανέχομαι άλλα πιο σπουδαία

 

Δόσις ολίγη τε φίλη τε: προσφορά μικρή αλλά εγκάρδια.

 

Δούναι και λαβείν: συναλλαγές, δοσοληψίες, αλισβερίσι.

 

Δούρειος Ίππος: Ομήρου Οδύσσεια: Όταν οι Έλληνες με δόλιο τρόπο μπήκαν στην Τροία με το ξύλινο άλογο που είχε κατασκεύασει ο Οδυσσέας. Σήμερα το λέμε όταν θέλουμε να αναδείξουμε δολιότητα, δολιοφθορά.

 

Δρακόντεια μέτρα: αυστηρά, σκληρά μέτρα.

 

Δράξασθε παιδείας: εκμεταλλευτείτε κάθε ευκαιρία για μόρφωση.

 

Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται: κυριολεκτικά σημαίνει "όταν πέσει η βελανιδιά, όλοι τρέχουν να μαζέψουν ξύλα". Η φράση χρησιμοποιείται μεταφορικά για να δηλώσει την εκμετάλλευση κάποιου από κάποιους, όταν αυτός χάσει τη δύναμή του.

 

Δυιλίζοντες τον κώνωπα, την δε κάμηλον καταπίνοντες: κυριολεκτικά ή φράση σημαίνει "κομματιάζουν το κουνούπι και καταπίνουν την καμήλα". Χρησιμοποιείται μεταφορικά για άνθρωπο που επιμένει και επικρίνει τα ασήμαντα σφάλματα, ενώ παραβλέπει άλλα πολύ πιο σοβαρά, όταν πρόκειται για τον εαυτό του.

 

Δώρον άδωρον: πράγμα άχρηστο, ανώφελο. 

 

Ε

Εγέρθητι: σήκω.

 

Εική και ως έτυχεν: στην τύχη, όπως όπως.

 

Ειρήσθω εν παρόδω: ας ειπωθεί παρενθετικά, παρεμπιπτόντως.

 

Εισάγω καινά δαιμόνια: Διδάσκω νεωτεριστικές ιδέες

 

Εκ του σύνεγγυς: Από πολύ κοντά

 

Εκ των ων ουκ άνευ: απαραίτητη προϋπόθεση.

 

Κάς οι βέβηλοι: μακριά οι μολυσμένοι.

 

Έκαστος εφ' ω ετάχθη: κυριολεκτικά η φράση σημαίνει "ο καθένας εκεί που παρατάχθηκε", μεταφορικά ορίζει πως ο καθένας πρέπει να κάνει αυτό που ανέλαβε ή αυτό που έχει χρέος να κάνει.

 

Εκατόμβη: Όμηρος Ιλιάδα: Στην αρχαία Ελλάδα ονόμαζαν έτσι την θυσία εκατό βοδιών προς τους θεούς. Σήμερα λέγοντας Εκατόμβη εννούμε κάποιο ατύχημα με πολλά θύματα, ή γενικά μια μεγάλη απώλεια.

 

Εκτός νυμφώνος: κυριολεκτικά η φράση σημαίνει "έξω από το νυφικό κοιτώνα, χρησιμοποιείται μεταφορικά για να δηλώσει πως κάποιος "μένει εκτός" ή εξαιρείται από τη μοιρασιά.

 

Εκών ακών: θέλοντας και μη.

 

Εν είδει: Με τη μορφή

 

Εν ευθέτω χρόνω: Σε πρόσφορο, κατάλληλο χρόνο

 

Εν κατακλείδι: Τελειώνοντας, στο τέλος

 

Εν οίδα οτί ουδέν οίδα: ένα πράγμα ξέρω οτί δεν ξέρω τίποτε.

 

Ἐν πάσῃ περιπτώσει: σε κάθε περίπτωση.

 

Εν ριπή οφθαλμού: ξαφνικά, ακαριαία.

 

Εν τη ρύμη του λόγου: στη ροή του λόγου.

 

Εν χορδαίς και οργάνω: με μουσική, με τραγούδια, με κέφι.

 

Ενδον σκάπτε, ένδον βλέπε: εξέταζε βαθιά τον εαυτό σου, να είσαι βαθυστόχαστος, μην είσαι ρηχός και επιπόλαιος.

 

Ενθάδαι κείται: εδώ είναι θαμμένος.

 

Ένθεν και ένθεν: Και από τη μία και από την άλλη

 

Ένθεν κακείθεν: Από ’δω κι από ’κει

 

Εξ απαλών ονύχων: από πολύ μικρή ηλικία.

 

Εξ οικείων τα βέλη: επικρίσεις ή επιθέσεις προερχόμενες από οικεία πρόσωπα.

 

Εξ όνυχος τον λέοντα: Από μια ένδειξη διαφαίνεται ο χαρακτήρας κάποιου

 

Εξεμέτρησε το ζην: τελείωσε η ζωή του, πέθανε.

 

Εξις δευτέρα φύσις: η συνήθεια γίνεται δεύτερη φύση.

 

Εξώλης και προώλης: άνθρωπος φαύλος, ανήθικος, διεστραμμένος.

 

Έπεα πτερόεντα: Όμηρος Ιλιάδα: λόγια του αέρα.

 

Επί δικαίους και αδίκους: Σε όλους ανεξαιρέτως, είτε το δικαιούνται είτε όχι

 

Επί θύραις: στην πόρτα μας, πάρα πολύ κοντά.

 

Επί ξύλου κρεμάμενος: σε άθλια κατάσταση, αδέκαρος.

 

Επί ξυρού ακμής: Στην κόψη του ξυραφιού

 

Επί παντός επιστητού: Για κάθε ζήτημα

 

Επί τάπητος: υπό συζήτηση.

 

Επί τον τύπο των ήλων: η φράση χρησιμοποιείται για ανθρώπου που είναι δύσπιστοι και απαιτούν απτές αποδείξεις για να πεισθούν για κάτι.

 

Επιμενίδειος ύπνος: ύπνος πολύωρος, βαθύς και μακάριος.

 

Έστι δίκης οφθαλμός ος τα πανθ' ορά: υπάρχει το μάτι της δικαιοσύνης που βλέπει τα πάντα, τίποτε δεν μένει ατιμώρητο.

 

Ες αύριον τα σπουδαία: Θηβαίος Αρχίας: Είπε αυτήν την φράση όταν είχε πάρει προειδοποίηση ότι κινδυνεύει από τον Πελοπίδα. Σήμερα το λέμε όταν μεταφέρουμε κάτι σημαντικό για αργότερα.

 

Ευ αγωνίζεσθαι: Να αγωνίζεσαι με έντιμο τρόπο.

 

Ευ ζην: Μέγας Αλέξανδρος:Το «χρέος» του στον δάσκαλό του Αριστοτέλη. Σήμαινε τον τρόπο ζωής που χαρακτηρίζεται από ηθικές και πνευματικές αρετές. Σήμερα έχει περισσότερο την έννοια της άνετης και ποιοτικής ζωής.

 

Ευήκοον ους: αυτί που ακούει με ευνοϊκή διάθεση.

 

«Εὕρηκα! Εὕρηκα!»: Αρχιμήδης:Το βρήκα! Το βρήκα!  Η αναφώνηση του Αρχιμήδη, όταν ανακάλυψε το νόμο της άνωσης  των στερεών σωμάτων μέσα σε υγρό που ισορροπεί («αρχή του Αρχιμήδη»). Σήμερα  το χρησιμοποιούμε σε  περιπτώσεις που ανακαλύπτουμε ξαφνικά λύση σ’ ένα πρόβλημα.

 

Έχουσι γνώσιν οι φύλακες: κυριολεκτικά σημαίνει "οι φύλακες γνωρίζουν", μεταφορικά δηλώνει την λήψη απαραίτητων μέτρων και προφυλάξεων για μια κατάσταση.

 

Ζ

Ζητείτε και ευρήστε: να ζητάτε κάτι με υπομονή και θα το βρείτε.

 

Η

Ή ταν ή επί τας: Σπάρτη: Αυτό έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες μητέρες στα παιδιά τους όταν πηγαίνανε στο πόλεμο και τους έδιναν την ασπίδα, που σημαινει ή θα φέρεις την ασπίδα νικητής πίσω, ή θα σε φέρουν επάνω της νεκρό. Σήμερα το λέμε σε κρίσιμες καταστάσεις με χωρίς πολλές επιλογές ή θα επιτύχουμε, ή θα αποτύχουμε.

 

Ηλίου φαεινότερο: πάρα πολύ φανερό, σαφές.

 

Ήξεις αφήξεις: κυριολεκτικά η φράση σημαίνει "θα πας, θα γυρίσεις", τη χρησιμοποιούμε μεταφορικά στην περίπτωση που κάποιος δεν έχει σταθερή άποψη, αλλά αλλάζει συνεχώς γνώμη.

 

Ήρξατο χειρών αδίκων: αρχισε πρώτος τις αδικοπραγίες.

 

Θ

Θάρσειν χρη: πρέπει να έχουμε θάρρος.

 

Θύραθεν παιδεία: η εγκύκλιος παιδεία των εθνικών σε αντιδιαστολή προς την εκκλησιαστική.

 

 Ι

Ιδίαις χερσίν: με τα ίδια μου τα χέρια

 

Ιδίοις όμμασι: με τα ίδια μου τα μάτια

 

Ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα: (μτφ.) λέγεται συνήθως σ' εκείνους που καυχώνται για προγενέστερα ανεπιβεβαίωτα κατορθώματά τους και προκαλούνται τώρα να το επαναλάβουν, για ν' αποδείξουν ότι δεν λένε ψέματα.

 

Ιδού ο νύμφιος έρχεται: (κυριολ.) να, έρχεται ο γαμπρός· (μτφ.) λέγεται όταν πρόκειται να επισημανθεί η απροσδόκητη έλευση ενός προσώπου ή γεγονότος που θα κρίνει τελεσίδικα το αποτέλεσμα μιας προσπάθειας.

 

Ιμάτιον Αντισθένους: (μτφ.) λέγεται για κάποιον που καμαρώνει φιλάρεσκα δήθεν για την ταπεινοφροσύνη του.

 

Ιστός της Πηνελοπης: Όμηρος Οδύσσεια: Η Πηνελόπη το διάστημα που ο Οδυσσέας έλειπε , για να αποφύγει να διαλέξει για άντρα έναν από τους μνηστήρες, είχε αρχίσει να υφαίνει ένα σάβανο. Το πανί όμως που ύφαινε τη μέρα , το ξεΰφαινε το βράδυ. Σήμερα το λέμε όταν μία εργασία μας θεληματικά ή άθελά μας , δεν τελειώνει.

 

Ιώβειος υπομονή: Πολύ μεγάλη υπομονή

 

Κ

Καδμεία νίκη: ολέφρια νίκη για το νικητή (συν. πύρρειος νίκη)

 

Καθ' έξιν: από συνήθεια

 

Καθεστηκυία τάξις: Η τάξη που έχει τη δύναμη και τον πλούτο σε μία χώρα

 

Καθεύδει υπό μαδραγόραν: (μτφ.) κοιμάται ύπνο βαθύ, αδιαφορεί τελείως.

 

Καθεύδω υπό μανδραγόραν:  Κοιμάμαι ύπνο βαθύ, αδιαφορώ παντελώς

 

Καινά δαιμόνια: νέες ιδέες, καινούργιες αντιλήψεις, επαναστατικές απόψεις.

 

Καιρός παντί πράγματι: κάθε πράγμα στον καιρό του.

 

Και συ τέκνον Βρούτε: Καίσαρας: Το είπε ο Καίσαρας στον φίλο του Βρούτο όταν αυτός μαζί με άλλους πήγαν να τον δολοφονήσουν. Σήμερα το λέμε σε κάποιον που προδίδουν την εμπιστοσύνη μας.

 

Κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν: Με απόλυτη ομοιότητα

 

Κατά συνθήκην ψεύδη: Συμβατικά ψεύδη

 

Κατά τα ειωθότα: Σύμφωνα με τις συνήθειες που υπάρχουν

 

Κατά το μάλλον ή ήττον: Λίγο-πολύ, κάπως, περίπου

Καυδιανά δίκρανα: αποδέχομαι εξευτελιστικούς όρους, ταπεινώνομαι.

 

Κεκλεισμένων των θυρών: Με κλειστές πόρτες

 

Κέρας Αμαλθείας: (μτφ.) πλούτος, αφθονία αγαθών.

 

Κεραυνός εν αιθρία: Κάτι ξαφνικό και αναπάντεχο

Κέρβερος: Μυθολογία: Είναι ο σκύλος/τέρας με τα τρία κεφάλια που πρόσεχε την είσοδο του Άδη. Σήμερα το λέμε εννοώντας ότι είμαι Σκληρός, ανυποχώρητος, μένω στη ξέση μου.

 

 

Κεφαλή της Μέδουσας: (μτφ.) θέαμα αποκρουστικό και ανυπόφορο, όπως η κεφαλή της Μέδουσας.

 

Κινώ πάντα λίθον: μετέρχομαι κάθε μέσο, θεμιτό ή αθέμιτο.

 

Κλάδος ελαίας: (μτφ.) ειρηνική πρόταση.

 

Κλείνον άστυ: ένδοξη πόλη.

 

Κλίνη του Προκρούστη: λέγεται στην περίπτωση που κάποιος θέλει να προσαρμόσει την πραγματικότητα σ' ένα αυθαίρετο σχήμα ώστε να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά του.

 

Κομίζω γλαύκα ες Αθήνας: (μτφ.) παρουσιάζω ως καινούργιο και πρωτοποριακό κάτι ήδη γνωστό σε όλους.

 

Κοντός ψαλμός αλληλούια: Κάτι θα γίνει σύντομα και θα αποδείξει τους ισχυρισμούς μας

 

Κόπρος του Αυγείου: (μτφ.) συσσωρευμένα σκάνδαλα, καταχρήσεις, παρανομίες.

 

Κουτί της Πανδώρας: Μυθολογία: Ο Δίας για να τιμωρήσει τους ανθρώπους έδωσε στην Πανδώρα πυθάρι που αργότερα μετονομάστηκε κουτί ως δώρο το οποίο ήταν γεμάτο συμφορές. Όταν από ανοησία ή σκοπιμότητα το ανοιξε, είχε ως αποτέλεσμα να βγουν όλα τα δεινά. Σηέρα το χρησιμοποιούμε την φράση όταν θέλουμε να αναδείξουμε την εμφάνιση πολλών δεινών ταυτόχρονα.

 

Κρανίου τόπος: (μτφ.) ο τόπος όπου η ζωή σε αυτόν είναι πραγματική κόλαση.

 

Κροκοδείλια δάκρυα: υποκριτικά δάκρυα.

 

Κρούω τας θύρας: (μτφ.) χτυπώ για βοήθεια, απευθύνομαι κάπου ζητώντας συμπαράσταση στη δύσκολη στιγμή μου.

 

Κύκνειον άσμα: τελευταίο τραγούδι, τελευταία δημιουργία.

 

Κυλώνειον άγος: λέγεται για ανίερη πράξη, ανοσιούργημα και ίδίως για ενέργεια παράσπονδη προς ηττημένο εχθρό.

 

Κύμβαλον αλαλάζον: Άνθρωπος που απηχεί ξένες γνώμες άκριτα

 

Λ

Λάθε βιώσας: να ζείς στην αφάνεια, να μην επιδιώκεις την προβολή (Επίκουρος).

 

Λευκή περιστέρα: εντελώς αθώος.

 

Λίθοι τε και πλίνθοι και ξύλα και κέραμος ατάκτως ερριμένα: λέγεται για πράγματα που βρίσκονται ή αφήνονται σε μεγάλη αταξία και σύγχυση.

 

Λίθος επί λίθον: (μτφ.) πλήρης καταστροφή.

 

Λυδία λίθος: λυδική πέτρα με την οποία στην αρχαιότητα δοκίμαζαν το βαθμό καθαρότητας του χρυσαφιού· αλάθητο κριτήριο (μετφ Κάθε μέθοδος που συντελεί στην εξακρίβωση της αλήθειας).

 

Μ

Μακαρία τη λήξει: με ευτυχή κατάληξη.

 

Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι: Καλότυχοι οι κουτοί, οι αγαθοί

 

Μάννα εξ ουρανού: Ανέλπιστη βοήθεια

Μάχαιραν έδωκες μάχαιραν θα λάβεις: (μτφ.) ότι κακό κάνεις το ίδιο κακό θα πάθεις.

 

Μερίς (μερίδα) του λέοντος: το μεγαλύτερο μέρος, το μεγαλύτερο κομμάτι.

 

Μεταξύ σφύρας και άκμονος: Ανάμεσα σε δύο εμπόδια, σε δύο δυσκολίες

 

Μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας: Στο μεταίχμιο ζωής και θανάτου

 

Μέτρον άριστον: Κλεόβουλο: Η φράση ανάγεται στην αρχαιότητα και πρωτοδιατυπώθηκε από τον Κλεόβουλο τον Λίνδιο ως «μέτρον άριστον», που σημαίνει ότι το καλύτερο είναι να αποφεύγουμε τις ακρότητες και να τηρούμε το μέτρο σε κάθε έκφανση του δημοσίου και ιδιωτικού μας βίου. Σήμερα εννοούμε να κρατάς το μέτρο σε όλα.

 

Μέχρι κεραίας: με απόλυτη ακρίβεια, με κάθε λεπτομέρεια, χωρίς να παραληφθεί τίποτε.

 

Μη δώτε το άγιον τοις κυσίν: (μτφ.) μην περιφρονείτε πολύτιμα πράγματα.

 

Μη μου τους κύκλους τάραττε: Όταν οι Ρωμαίοι κυρίευσαν τις Συρακούσες το 212 π.Χ., μετά από τριετή αντίσταση των Ελλήνων, κάποιοι Ρωμαίοι στρατιώτες μπήκαν στο σπίτι του Αρχιμήδη, και τον βρήκαν να σχεδιάζει κύκλους στο έδαφος. Ο Αρχιμήδης τους παρακάλεσε να τον αφήσουν να τελειώσει τη λύση κάποιου σπουδαίου προβλήματος που τον απασχολούσε, εξού και οι κύκλοι στο έδαφος. Για αυτό και τους είπε το γνωστό «μη μου τους κύκλους τάραττε». Ο Ρωμαίος στρατιώτης όμως δυστυχώς και τους κύκλους του χάλασε, και τον Αρχιμήδη σκότωσε.

Η φράση όμως έμεινε έως και σήμερα και σημαινει μη με ανησυχείς.

 

Μή  μου  ἅπτου: Μη  μ’  αγγίζεις. («Μή  μου  ἅπτου,  οὔπω  γὰρ  ἀναβέβηκα πρὸς τὸν πατέρα...», Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, 20.17). Πρόκειται για φράση που απηύθυνε ο  Ιησούς στη Μαρία μετά την  Ανάστασή του. Σήμερα την χρησιμοποιούμε για να 

χαρακτηρίσουμε  ένα πρόσωπο ή ένα πράγμα πολύ ευαίσθητο.

 

Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω: (μτφ.) να μην μπεί κανείς άσχετος.

 

Μηδέν άγαν: Να μην κάνεις τίποτα σε υπερβολικό βαθμό

 

Μηδένα προ του τέλους μακάριζε: Σόλωνας : Το είπε στον Κροίσο όταν αυτός του έδειξε του θησαυρούς του. Σήμερα το λέμε σε κάποιον θέλοντας να του πουμε  να μην καλοτυχίζεις κανέναν πριν  από το τέλος του.

 

Μηδενί δίκην δικάσης πριν αμφοίν μύθον ακούσης: μην καταδικάσεις κανέναν πριν ακούσεις τα επιχειρήματα και των δύο αντιδίκων.

 

Μήλον της έριδος: αντικείμενο διεκδίκησης, αιτία διαμάχης.

 

Μολών λαβέ: Έλα να τα πάρεις (Λεωνίδας)

 

Μωραίνει Κύριος ον βούλεται απολέσαι: αποβλακώνει ο Θεός όποιον θέλει να καταστρέψει.

 

Ν

Νίπτω τας χείρας μου: Δεν φέρω ευθύνη, δεν ανακατεύομαι (Πόντιος Πιλάτος)

 

Νίψον ανομήματα μη μόναν όψιν: (μτφ.) να εξαγνιστείς.

 

Νόστιμον ήμαρ: Ημέρα επιστροφής από τα ξένα (Ομήρου Οδύσσεια)

Νους υγιής εν σώματι υγιεί: Για να είναι ο νους υγιής, πρέπει και το σώμα να είναι υγιές. Λέγεται για να δηλωθεί η απαραίτητη ισορροπία μεταξύ σωματικής και πνευματικής υγείας.

 

Νυν απολύεις τον δούλον σου, Δέσποτα: λέγεται όταν συμβαίνει κάτι που επιθυμούσαμε έντονα.

 

Ξ

Ξένιος Ζεύς: η φράση αναφέρεται στο Δία ο οποίος ήταν ο προστάτης της φιλοξενίας.

 

Ξόανον: (κυριολ.) ξύλινο κακοσχηματισμένο αγαλματίδιο θεού, (μτφ.) για ανόητο, κουτό, άσχημο άνθρωπο.

 

Ο

Ο αίρων την αμαρτία του κόσμου: λέγεται μεταφορικά για κάποιον που παίρνει πάνω του τις συνέπειες από τα ολισθήματα των άλλων.

 

Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω: λέγεται σε αυτούς που είναι έτοιμοι να καταδικάσουν κάποιον, παραβλέποντας ότι είναι και οι ίδιοι ένοχοι και αμαρτωλοί.

 

Ο γέγονε γέγονε: ό,τι έγινε έγινε.

 

Ο γέγραφα, γέγραφα: ό,τι έχω γράψει, έχω γράψει· ό,τι έχω αποφασίσει θα γίνει χωρίς καμία αλλαγή ή τροποποίηση.

 

Ο γέρων δις παις: ο γέρος (άνθρωπος) είναι δυο φορές παιδί.

 

Ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω: αυτός που έχει διάθεση να ακούσει ας ακούσει.

 

Ο εωράκως μεμαρτύρηκε: αυτός που με έχει δει το έχει επιβεβαιώσει.

 

Ο κύβος ερρίφθη: η απόφαση πάρθηκε. Ιούλιος Καίσαρας: «O κύβος ερρίφθη» ή στα λατινικά: alea jacta est ή jacta alea est, είναι θρυλική ιστορική φράση που αναφώνησε ο Ιούλιος Καίσαρας στις 10 Ιανουαρίου 49 π.Χ. πριν περασει το ποταμό Ρουβίκωνα. Σημερα το λέμε όταν θέλουμε να δείξουμε ότι η  απόφαση μας έχει ληφθεί παρόλες τις συνέπειες.

 

Ο μη εργαζόμενος μηδέ εσθιέτω: όποιος δεν εργάζεται δεν πρέπει να τρώει.

 

Ο μη ων μεθ' ημών καθ' ημών (εστί): όποιος δεν είναι με το μέρος μας είναι εναντίον μας.

 

Ο όφις με ηπάτησε: λέγεται όταν θέλουμε να ρίξουμε αλλού τις ευθύνες μας.

 

Ο συ μισείς ετέρω μη ποιήσεις: εκείνο που δεν θέλεις να γίνει στον εαυτό σου μην το κάνεις στον άλλο.

 

Ο τελευταίος τροχός της αμάξης: Εκείνος που δεν έχει σχεδόν καμία εξουσία

 

Ο τρώσας και ιάσεται: όποιος έκανε την πληγή θα προσπαθήσει να την γιατρέψει· (μτφ.) όποιος δημιούργησε το πρόβλημα θα προσπαθήσει να επανορθώσει.

 

Οι καιροί ου μενετοί: οι καιροί δεν επιτρέπουν άλλη αναβλητικότητα και αδράνεια, οι ευκαιρίες δεν περιμένουν.

 

Όπες έδει δείξαι: αυτό ακριβώς που έπρεπε να αποδείξουμε. Φράση που χρησιμοποιείται στο τέλος μιας μαθηματικής ή και λογικής απόδειξης για να δηλώσει ότι το αποτέλεσμα είναι αυτό που ζητείται να αποδειχτεί.

 

Όόρθρου βαθέος: ενώ ήταν ακόμα βαθιά χαράματα.

 

Ου παντός πλειν ες Κόρινθον: (μτφ.) δεν είναι εύκολο στον καθενα να αποκτήσει ένα τόσο πανάκριβο πράγμα.

 

Ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον: τίποτα δεν μπορεί να μείνει κρυφό για πάντα.

 

Ουκ αν λάβεις παρά του μη έχοντος: δεν θα πάρεις τίποτε από αυτόν που δεν έχει.

 

Ουκ εν τω 'Αδη μετάνοια: δεν υπάρχει πια μετάνοια στον Άδη, δηλαδή ο καθένας κρίνεται όπως φύγει από τον κόσμο τούτο.

 

Ουκ εν τω πολλώ το ευ: Δεν έχει σημασία η ποσότητα αλλά η ποιότητα

 

Ουρανόθεν επέμφθη: στάλθηκε από τον ουρανό.

 

Π

Πακτωλός χρημάτων: έκφραση που χρησιμοποιείται για καθετί που χαρακτηρίζεται ως πηγή αφθονίας.

 

Πάντα δυνατά τω πιστεύοντι: όλα είναι δυνατά σε αυτόν που πιστεύει.

 

Παντί τρόπῳ: με κάθε τρόπο.

 

Παρά θιν’ αλός: Στην ακρογιαλιά

 

Παραβιάζω ανοικτάς θύρας: λέω ή προτείνω κάτι που έχει ήδη ειπωθεί ή γίνει.

 

Παρελθέτω απ' εμού το ποτήριον τούτο: (μτφ.) μακάρι να αποφύγω αυτή τη δοκιμασία.

 

Πάρθιον βέλος: (μτφ.) δόλια προσβολή, ύπουλη φραστική επίθεση της τελευταίας στιγμής.

 

Πέραν του δέοντος: παραπάνω από όσο πρέπει.

 

Πνέω μένεα: Είμαι πολύ θυμωμένος, εξοργισμένος

Πνέω τα λοίσθια: ψυχορραγώ, βρίσκομαι στα πρόθυρα του θανάτου.

 

Πράσσειν άλογα: να κάνει κανείς παράλογες ενέργειες.

 

Προκρούστειος Κλίνη

 

Μυθολογία: ο Προκρούστης (ή Πολυπήμων) ήταν μυθικός ληστής της Αθήνας. Το λημέρι του ήταν στην περιοχή Δαφνί στο Χαϊδάρι. Προσκαλούσε κάθε διαβάτη να ξαπλώσει σε ένα σιδερένιο κρεβάτι, γνωστό ως Προκρούστειος κλίνη. Αν το θύμα ήταν ψηλό κι εξείχε από το κρεβάτι, ο Προκρούστης έκοβε το περίσσιο τμήμα του σώματός του. Αντιθέτως, αν το θύμα ήταν πιο κοντό, τότε τραβούσε τα άκρα του μέχρι να φτάσουν στο μήκος του κρεβατιού. Σήμερα το λέμε για να δείξουμε την προσαρμογή μας με κάποια κατάσταση βάσει συμφέροντος.

 

Πριν αλέκτορα φωνήσαι: (μτφ.) μέσα σε λίγη ώρα.

 

Προς επίρρωσιν: Για ενίσχυση

 

Πυξ λαξ: Με κάθε τρόπο (Με μπουνιές και κλωτσιές)

Πύρρειος νίκη: νίκη που συνεπάγεται όμως τεράστιες απώλειες· (μτφ.) εκπλήρωση ενός στόχου με βαρύ τίμημα.

 

Ρ

Ρίπτω έλαιον εις την πυρά: υποδαυλίζω φιλονικία.

 

Ρόδον το αμάραντον: λέγεται μεταφορικά, συνήθως για κάποιο κορίτσι.

 

Σ

Σαρξ εκ της σαρκός: δικό μου γέννημα.

 

Σιγή ιχθύος: Απόλυτη ησυχία

Σολομώντειος λύση: Έξυπνη λύση που δίνεται σε πρόβλημα

 

Σοφόν το σαφές: η σαφήνεια και η ακρίβεια είναι χαρακτηριστικά του σοφού ανθρώπου.

 

Σπεύδε βραδέως: μη βιάζεσαι, προχώρα με σύνεση.

 

Συν Αθηνά και χείρα κίνει: κάνε κάτι κι εσύ παράλληλα με τη βοήθεια του Θεού.

 

Συν γυναιξί και τέκνοις: με τις γυναικές και τα παιδιά τους, όλοι μαζί.

 

Συν τω χρόνω: με την πάροδο του χρόνου.

 

Τ

Τα εν οίκω μη εν δήμω: Τα οικογενειακά ζητήματα δεν πρέπει να βγαίνουν στη δημοσιότητα

Τα εξ αμάξης: (μτφ.) επιτιμητικά και υβριστικά λόγια.

 

Τα παιδία παίζει: Αττική σύνταξη στα αρχαία: Η φράση χρησιμοποιείται ειρωνικά ή χιουμοριστικά για ενήλικους  ανθρώπους  που 

 

συμπεριφέρονται  με  παιδαριώδη  τρόπο.

 

Τα πάντα ρει: Όλα μεταβάλλονται (Ηράκλειτος)

 

Τείνω ευήκοον ους: Ακούω με ευνοϊκή διάθεση

 

Τι μέλλει γενέσθαι: τι πρόκειται να γίνει.

 

Τι τέξεται η επιούσα: τι θα φέρει η επόμενη μέρα, τι προκείται να γίνει αύριο.

 

Τι χρείαν έχομεν μαρτύρων: δεν υπάρχει ανάγκη από μάρτυτες, τα πράγματα είναι οφθαλμοφανή.

 

Τις αγορεύειν: ποιος θέλει να πάρει το λόγο;

 

Τὸ δὶς ἐξαμαρτεῖν οὐκ ἀνδρὸς σοφοῦ: Το να κάνει κανείς το ίδιο  λάθος δυο φορές αποκαλύπτει ανόητο άνθρωπο

 

Το δέον γενέσθαι: αυτό που πρέπει να γίνει.

 

Το μη χείρον βέλιστον: Από δύο αναπότρεπτα κακά, είναι προτιμότερο το λιγότερο κακό

 

Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον: Δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς από τη μοίρα του

 

Το τερπνόν μετά του ωφελίμου: Συνδυασμός διασκέδασης και ωφέλειας

 

Τούτου δοθέντος: θεωρώντας αυτό ως δεδομένο.

 

Τρόπον τινά: Κατά κάποιον τρόπο

 

Τυφλοίς όμμασι: με τυφλά μάτια· (μτφ.) χωρίς εξέταση, χωρίς διερεύνηση.

 

Υ

Υπέρ το δέον: Παραπάνω από το πρέπον

Υπερβαίνω τα εσκαμμένα: Ξεπερνώ τα επιτρεπόμενα όρια

 

Φ

Φάσκω και αντιφάσκω: αυτά που λέω δεν έχουν συνέπεια, αναιρώ ο ίδιος τα λόγια μου.

 

Φαύλος κύκλος: εσφαλμένος συλλογισμός ή επιχείρημα, όπου το ζητούμενο προτάσσεται ως αποδεικτικό μέσο· κατάσταση όπου η επίλυση ενός προβλήματος οδηγεί στην εμφάνιση άλλου.

 

Φείδου χρόνου: να τσιγγουνεύεσαι το χρόνο σου· να μη σπαταλάς άσκοπα το χρόνο σου.

 

Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας: (μτφ.) έκφραση που δηλώνει ότι πρέπει να είναι κανείς επιφυλακτικός με ορισμένους ανθρώπους παρά τα εμφανή δείγματα φιλίας τους.

Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας: Να φοβάσαι τους εχθρούς, ακόμα κι αν έρχονται με δώρα

 

Φυλάσσω Θερμοπύλες: υπερασπίζομαι αξίες, ιερά.

 

Φύλλον συκής: ρούχο που δεν καλύπτει παρά μικρό μέρος του σώματος.

 

Φύρδην μίγδην: Ανάκατα, άνω κάτω

Χ

Χαίρε βάθος αμέτρητον: η φράση αυτή λέγεται μεταφορικά για  ανεξέλεγκτες και χαώδεις καταστάσεις.

 

Χαλεπά τα καλά: τα καλά πράγματα είναι δύσκολα.

 

Χρόνου φείδου: Ξόδευε τον χρόνο σου με σύνεση

 

Ω

Ώδινεν όρος και έτεκε μυν: Υποσχέθηκε πολλά και δεν έκανε τίποτα (Κοιλοπονούσε με ένα βουνό και γέννησε ποντίκι) καθώς και πολύ κακό για το τίποτα.

 

Ώδινεν όρος και έτεκε μυν: κοιλοπονούσε το βουνό και γέννησε ποντίκι, έκφραση που δηλώνει ότι μια εντυπωσιακή και θεαματική δραστηριότητα καταλήγει σε ασήμαντο αποτέλεσμα.

 

Ων ουκ έστιν αριθμός: Αμέτρητος

Ως κόρην οφθαλμού: σαν την κόρη του ματιού· με πολύ προσοχή.

 

Ως πρόβατον επί σφαγήν: σαν πρόβατο που το οδηγούν για σφαγή. Λέγεται μεταφορικά για κάποιον που οδηγείται σε καταστροφή, χωρίς να το ξέρει και χωρίς να το υποψιάζεται.

 

 

Ωσεί παρών: Σαν να ήταν παρών